Sklep

-22%
  • UDOSTĘPNIJ:

Jaka Polska po wojnie? Tom II

OD MANIFESTU PKWN DO JAŁTY

Gdy Polacy się kłócili, Stalin z Churchillem zadecydowali o losach Polski

Prezentowany tom jest kontynuacją publikacji Jaka Polska po wojnie. Ani sanacyjna, ani sowiecka i odnosi się do czasów PKWN. To okres w dziejach Polski niezwykły. 164 dni istnienia PKWN zadecydowały o współczesnym kształcie naszego kraju. To, jakim krajem stawała się Rzeczpospolita po 22 lipca 1944 r., wpłynęło także na powojenne dzieje Europy. Najważniejsze decyzje o jej kształcie zapadły również w Jałcie.

3 tomy „II wojna światowa” w promocyjnym pakiecie taniej!

  • Kto odpowiada za klęskę wrześniową
  • Jaka Polska po wojnie? Tom I
  • Jaka Polska po wojnie? Tom II

Nowa seria książek PRZEGLĄDU, której wspólnym mianownikiem jest II wojna światowa. W tej serii będziemy podejmować nie tylko kwestie militarne, ale także społeczne i polityczne. Wychodzimy bowiem z założenia, że poznanie i analiza wydarzeń, postaw i zachowań ludzkich w czasie wojny oraz meandrów polityki zwycięskich mocarstw i programów ugrupowań politycznych ułatwiają zrozumienie tego, co zaszło w Polsce i na świecie po jej zakończeniu.

Kup w pakiecie: https://sklep.tygodnikprzeglad.pl/produkt/pakiet-wojna/

36,00 

Na stanie

Kup dla mnie

(Najniższa cena z 30 dni przed obniżką: 46,00  )

Opis

Przekroczenie Bugu przez Armię Czerwoną i Wojsko Polskie oraz ogłoszenie Manifestu PKWN radykalnie zmieniło sytuację na ziemiach polskich. Partie i stronnictwa polityczne obozu londyńskiego zostały zmuszone do przewartościowania swoich programów w sferze społecznej i w sprawie granic. O ile w polskim Londynie potrzeba reform społecznych i gospodarczych nie wywoływała już większych oporów, o tyle sprawa granic powojennej Polski nadal budziła emocje. Oficjalnie nie chciano się zgodzić na linię Curzona, ale w części elit przywódczych zaczęto rozumieć, że bez ułożenia stosunków z Moskwą nie da się rządzić w kraju.

Kwestia, jaka ma być Polska po wojnie, stanowiła też element rozgrywki coraz silniejszego Stalina ze słabnącym Churchillem.

Informacje dodatkowe

Waga 0,432 kg
ISBN 978‐83‐67220‐00-2
Oprawa miękka
Liczba stron
348
Format 145×205 mm
Waga
432 g.
Data wydania Warszawa 2022
Autor pod redakcją Pawła Dybicza i Józefa Stępnia
Wydawca Fundacja ORATIO RECTA

Spis treści
Wstęp  5
Nr 1 – Depesza ministra Mariana Seydy do Politycznego Komitetu Porozumiewawczego, 22 marca 1943 r. 13
Nr 2 – Zadania dla nowo tworzonego Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, „Trybuna Wolności”, 1 lipca 1944 r. 16
Nr 3 – Opracowanie Inspektoratu do Spraw Zarządu Wojskowego nt. okupacji przez Polskę dorzecza Odry, 22 lipca 1944 21
Nr 4 – „Rzeczpospolita Polska” o powstaniu PKWN i jego odezwie, 4 sierpień 1944 r. 36
Nr 5 – Depesza premiera Mikołajczyka do Delegata Rządu przed wyjazdem do Moskwy, 26 lipca 1944 r. 41
Nr 6 – Protokół posiedzenia PKWN nt. sytuacji politycznej i sprawowania władzy, 2 sierpnia 1944 r. 44
Nr 7 – Zapis rozmów w Moskwie między rządem polskim a Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego, sierpień 1944 r. 65
Nr 8 – „Biuletyn Informacyjny” o wizycie premiera Mikołajczyka w Moskwie, z 11 sierpnia 1944 r. 118
Nr 9 – Depesza premiera Mikołajczyka do władz w kraju relacjonująca jego pobyt w Moskwie, 18 sierpnia 1944 r. 121
Nr 10 – Informacja o powstaniu Krajowej Rady Ministrów, „Rzeczpospolita Polska”, 20 sierpnia 1944 r. 131
Nr 11 – Raport Józefa Olszewskiego o rozmowach premiera Mikołajczyka ze Stalinem, 21 sierpnia 1944 r. 132
Nr 12 – Informacja dla Delegata Rządu o decyzjach władz i ustaleniach w Londynie po rozmowach premiera Mikołajczyka w Moskwie, 21 sierpnia 1944 r. 140
Nr 13 – Rozwiązania socjalne proponowane przez Krajową Radę Ministrów, „Rzeczpospolita Polska” 27 sierpnia 1944 r. 149
Nr 14 – Ulotka propagandowa przeciw PKWN i WP sygnowana przez Miejscowego Komendanta Armii Krajowej, 28 sierpnia 1944 r.  151
Nr 15 – „Rzeczpospolita Polska” o reformie rolnej, 29 sierpnia 1944 r. 154
Nr 16 – Protokół posiedzenia PKWN poświęconego reformie rolnej, 5 września 44 r. 158
Nr 17 – Stanowisko uczestniczących w rządzie członków Stronnictwa Narodowego (skonfliktowanych z jego przywódcą na emigracji Tadeuszem Bieleckim) w sprawie stosunku do ZSRR
i spraw krajowych, 8 września 1944 r.  167
Nr 18 – Punkt widzenia na sprawę polską przedstawicieli Stronnictwa Pracy w rządzie, 12 września 1944 r. 169
Nr 19 – Depesza premiera do Stronnictwa Narodowego w kraju dotycząca konfliktu we władzach polskich, 14 września 1944 r. 173
Nr 20 – Depesza Jana Kwapińskiego do Delegata Rządu nt. reformy rolnej proponowanej przez KRM, 27 września 1944 r.  174
Nr 21 – Kolejna opinia „Rzeczpospolitej Polskiej” o PKWN, 26 września 1944 r. 176
Nr 22 – „Rzeczpospolita Polska” o różnym traktowaniu PPR/PKWN i DR/AK, 28 września 1944 r.  179
Nr 23 – Oświadczenia premiera Churchilla oraz ministra Edena w Izbie Gmin, 27 września 1944 r.  183
Nr 24 – „Rzeczpospolita Polska” o różnicy między obozem londyńskim a PKWN, 29 września 1944 r. 185
Nr 25 – Sprawa Polski w ujęciu Churchilla, „Rzeczpospolita Polska” 30 września 1944, r. 188
Nr 26 – Odezwa stronnictw tworzących PKWN nt. reakcji obozu londyńskiego na ogłoszoną reformę, 15 października 1944 r. 194
Nr 27 – Relacja „Rzeczpospolitej Polskiej” o kolejnych rozmowach w Moskwie w sprawie polskiej, 20 października 1944 r. 197
Nr 28 – Protokół posiedzenia Biura Politycznego KC PPR nt. sytuacji politycznej w kraju, 29 października 1944 r. 201
Nr 29 – Projekt uchwały KC PPR nt. zbrojnych akcji podziemia przeciwko realizacji reformy rolnej  211
Nr 30 – Protokół posiedzenia Biura Politycznego KC PPR nt. sytuacji w wojsku, 31 października 1944 r.  214
Nr 31 – Pismo do pełnomocników PKWN w sprawie reformy rolnej i pozbawienia prawa do niej osób wrogich nowej władzy, 8 listopada 1944 r. 221
Nr 32 – Protokół posiedzenia Biura Politycznego KC PPR nt. sytuacji politycznej w kraju, 9 listopada 1944 r.  230
Nr 33 – Instrukcja wykonawcza Głównego Zarządu Polityczno-Wychowawczego WP do rezolucji Biura Politycznego KC PPR nt. sytuacji w wojsku z października 1944 r., 20 listopada 1944 r. 234
Nr 34 – Protokół posiedzenia Biura Politycznego KC PPR ukazujący rolę członków Centralnego Biura Komunistów Polskich w partii i aparacie władzy, 24 listopada 1944 r. 251
Nr 35 – Depesza Stanisława Mikołajczyka do Delegata Rządu i Rady Jedności Narodowej informująca o przyczynach rezygnacji z funkcji premiera, 27 listopada 1944 r. 256
Nr 36 – Wytyczne do pracy politycznej PPR, koniec listopada 1944 r. 267
Nr 37 – Protokół posiedzenia Biura Politycznego KC PPR nt. sytuacji w wojsku i spraw przesiedleńczych, 3 grudnia 1944 r. 271
Nr 38 – Dymisja rządu Stanisława Mikołajczyka, „Rzeczpospolita Polska”, 6 grudnia 1944 r.  275
Nr 39 – Protokół posiedzenia Biura Politycznego KC PPR po wizycie Bolesława Bieruta w Moskwie, 14 grudnia 1944 r. 277
Nr 40 – Protokół narady poświęconej omówieniu statutu i zadań Związku Samopomocy Chłopskiej, 16 grudnia 1944 r. 284
Nr 41 – Protokół posiedzenia Biura Politycznego KC PPR poświęconego bezpieczeństwu wewnętrznemu i polityce zagranicznej, 17 grudnia 1944 r.  294
Nr 42 – Artykuł Jerzego Putramenta o roli inteligencji, „Trybuna Wolności”, 22 grudnia 1944 r. 313
NR 43 – Przemówienie radiowe premiera Arciszewskiego nt. polityku rządu, „Rzeczpospolita Polska”, 25 grudnia 1944 r. 318
Nr 44 – Artykuł „Rzeczpospolitej Polskiej” nt. sytuacji Polski na arenie międzynarodowej, 25 grudnia 1944 r. 320
Nr 45 – Przekształcenie PKWN w Rząd Tymczasowy, 31 grudnia 1944 r. 332
Wykaz skrótów 335
Indeks nazwisk 338

Informacja dla Delegata Rządu o decyzjach władz i ustaleniach w Londynie po rozmowach premiera Mikołajczyka w Moskwie, 21 sierpnia 1944 r.

Depesza nr 199 to informacja dla DR o reakcji władz na uchodźstwie na rozmowy premiera w Moskwie na przełomie lipca i sierpnia 1944 roku.

Cała obrona rządu przed PKWN budowana była na głoszonym legalizmie rządu polskiego, podobnie jak obrona granicy wschodniej, przy której brak pewnego drobiazgu – że państwo polskie uzyskało ją wskutek zwycięskiej wojny z Rosją bolszewicką (tym polska polityka historyczna pyszni się znów dopiero od około 30 lat)[1]. Dokumenty ukazują, jak trudna była pozycja premiera Mikołajczyka, który musiał lawirować nie tylko między Stalinem a Churchillem, ale i między PKWN a swymi „sojusznikami” z rządu i RJN. Może to jest podstawowym powodem braku realizmu premiera (czy innych polskich władz) w koncepcjach politycznych z tego okresu.

Przedstawione tu propozycje rozwiązania konfliktu polsko-radzieckiego po odpowiedzi RJN zostały przesłane poprzez Anglików Stalinowi. Ich losy w pewnym stopniu pokażemy w dokumentach niżej.

Tekst „A” to propozycja Mikołajczyka przedstawiona rządowi pod głosowanie, a tekst „B” to kontrpropozycja Komitetu Zagranicznego PPS, który nie potrafił się rozstać z sanacją czy powiązaniami z Piłsudskim jeszcze sprzed I wojny.

 

Nr 199 21 VIII[2]

[…..][3] Tekst – A – Uwaga – A – do nr 199

Po uwolnieniu stolicy Państwa nastąpi rekonstrukcja Rządu Polskiego na następujących zasadach.

  1. Podstawę Rządu stanowić będą w równej sile liczebnej następujące Stronnictwa: Str. Ludowe, Str. Narod., Polska Partia Socjalistyczna, Str. Pracy i Polska Partia Robotnicza. Ewent. uwzględnione też będą w skromniejszej mierze pomniejsze demokratyczne grupy polityczne. Wyklucza się możność wejścia do Rządu przedstawicieli faszystów i niedemokratycznych grup politycznych oraz grup odpowiedzialnych za przedwrześniowy system rządzenia. Uzgodnienie przez Premiera osób – kandydatów na Ministrów z Stronnictwami nastąpi na miejscu w Warszawie, po czym dokonana będzie na wniosek Premiera nominacja nowego rządu przez prezydenta RP.
    Tekst – A – uwaga – A – Punkt 2 Nr 199.
  1. Wytyczne programowe Rządu będą się opierały na następujących podstawach: Rząd przeprowadzi wznowienie stosunków dyplomatycznych polsko-sowieckich. Rząd przystąpi natychmiast do objęcia administracji wyzwolonych Ziem Polskich i przygotowania przejęcia nowych obszarów, uzyskanych kosztem Rzeszy Niemieckiej. W tym celu Rząd zawrze umowę z rządem sowieckim dla ustalenia formy współpracy z armią czerwoną w dziedzinie wojskowej, zapewnienia spokoju na jej tyłach i zabezpieczenia jej dostaw. Rząd przygotowuje możliwie rychłe wybory do Sejmu Konstytucyjnego oraz wybory samorządowe na podstawie Dekretu o ordynacji wyborczej, opartej na pięcioprzymiotnikowych zasadach wyborczych. Wybory odbędą się, skoro tylko zaprowadzone będą normalne warunki w Kraju. Nowa demokratyczna Konstytucja będzie uchwalona zaraz po zebraniu się Sejmu Konstytucyjnego. Na jej podstawie wybrany będzie nowy Prezydent RP. Rząd zajmie się przeprowadzeniem reform społecznych na podstawie ideowych deklaracji Kraju i Rządu w okresie okupacji. W szczególności przystąpi się zaraz do przeprowadzenia reformy rolnej[4]. Do czasu zebrania się Sejmu Konstytucyjnego będzie powołana Rada Narodowa, jako ciało doradcze Rządu, składające się w równej liczbie z przedstawicieli wyżej wymienionych pięciu Stronnictw politycznych. C.D.N.
    500/1,/2/3 – otrzymane 23.VIII. /45/

Nr 199. Tekst – A – uwaga – tekst – A – punkt 3.

  1. Rząd przeprowadzi z rządem sowieckim porozumienie celem wspólnego prowadzenia wojny przeciw niemcom i ułożenia podstaw trwałej przyjaźni polsko-sowieckiej po wojnie, w oparciu o alians polsko-sowiecki mający na celu ścisłą współpracę polityczną i gospodarczą Polski i Sowietów, przy uszanowaniu zasady suwerenności obu państw i wzajemnym zobowiązaniu nieinterwenjowania w stosunki wewnętrzne drugiego Państwa. Celem aliansu będzie również stała troska o usunięcie wszelkich wpływów niemieckich w Europie Środkowej i przeszkodzenia możliwości powtórzenia się agresji niemieckiej. Tym celom służyć będą aliansy polskie z W. Brytanią i Francją i będzie zawarty alians z Czechosłowacją, jako też będą utrzymane najściślejsze stosunki przyjaźni ze Stanami Zjednoczonymi A.P. – Polska weźmie pewny udział w pracach nad zabezpieczeniem pokoju w systemie bezpieczeństwa powszechnego narodów miłujących pokój oraz w okupacji Niemiec[5], głównie ich połaci wschodniej przylegającej do przyszłych granic zachodnich Polski. Przy uregulowaniu sprawy granic państwa, Rząd Polski będzie się kierował następującymi zasadami uzgodnionymi z Rządem Sowieckim w duchu przyjaźni i poszanowania zasadniczych interesów Narodu Polskiego.
    1. Polska, która w tej wojnie poniosła tyle ofiar[6] jako jedyna z państw z okupowanych przez Niemcy, nie wydała Quislinga, nie może wyjść z tej wojny terytorjalnie pomniejszona. Przy Polsce pozostaną na wschodzie główne centra życia kulturalnego i źródła surowców koniecznych dla życia gospodarczego Polski. Nastąpi uregulowanie spraw obywatelstwa i repatryacji oraz dobrowolna wymiana ludności Polski – ukraińskiej i białoruskiej[7]. Ostateczne załatwienie sprawy granicy polsko-sowieckiej na podstawie tych zasad będzie, zgodnie z wymogami demokracji, dokonane przez Sejm Konstytucyjny. Na północy i zachodzie na włączonych do Polski terenach nastąpi usunięcie przy wzajemnym współdziałaniu polsko-sowieckim wszystkich niemców.

C.D.N.
500/1 otrzym. 24.VIII. /46/

 

Tekst B – Uwaga B – Część I Nr 199[8]

Komitet Zagraniczny PPS uważa, że utworzenie przyjaznych stosunków pomiędzy Polską a ZSRR tak na czas wojny, jak i na czas pokoju jest nieodzownym warunkiem pomyślnej przyszłości Polski i zabezpieczenia pokoju w Europie. Stosunki te winny być unormowane zgodnie z zasadami Karty Atlantyckiej i – “czterech wolności” oraz poszanowania suwerennych praw Polski w rzetelnym znaczeniu tego słowa. Wychodząc z tego założenia, Komitet Zagraniczny PPS określa następujące warunki prawidłowego i dobrosąsiedzkiego unormowania stosunków sowiecko-polskich.

  1. Niezwłoczne nawiązanie stosunków pomiędzy Rządem Polskim[9], jako punkt wyjścia wszystkich poczynań ku naprawie wzajemnych stosunków.
  2. Zawarcie pomiędzy oboma rządami układu przyjaźni i układów politycznych, gospodarczych i wojskowych przy utrzymaniu dotychczasowych układów i zobowiązań międzynarodowych obu państw. C.D.N.

500/6 24.VIII.

Nr 199 Cz. II. Tekst – B – Uwaga – B –

  1. Sprawy granic Polski będą rozpatrywane po wojnie, w drodze przyjaznego porozumienia między państwami sojuszniczymi[10].
  2. Rząd polski ogłosi natychmiast, na obszarach uwolnionych od nieprzyjaciela powszechną mobilizację. Wojsko Polskie w Kraju, stanowiące część sił zbrojnych RP, działających na różnych teatrach wojny, będzie działało pod dowództwem polskim w związku z naczelnym dowództwem sowieckim, względnie tego państwa sojuszniczego, w którego zasięgu będą się odbywały operacje wojenne.
  3. Okupacja sowiecka[11] w Polsce będzie trwała nie dłużej niż działania wojenne wojsk sowieckich, przeciwko Niemcom, na obszarze Polski, będzie odpowiadała tym samym warunkom, jakie odpowiada okupacja wojsk brytyjskich i amerykańskich we Francji. C.D.N.

 

500/7 – otrzym. 24.VIII.

Nr 199. Cz. III. Tekst – B – uwaga B.[12]

  1. Administrację na terenach uwolnionych od nieprzyjaciela na obszarze zakreślonym linią demarkacyjną, która będzie ustalona, sprawuje Rząd Polski przez swoje organa, tj. przez Delegata Rządu i Ministrów, przebywających w Kraju oraz przez obecnie już istniejący podziemny aparat administracyjny gotowy i zdolny do sprawowania wszystkich czynności i rozwinie najściślejszą współpracę z armią ZSRR dla potrzeb wysiłku wojennego.
  2. Oba rządy zobowiązują się do niemieszania się do polityki wewnętrznej drugiego państwa.
  3. Władze ZSRR niezwłocznie zwolnią internowanych, aresztowanych i wywiezionych obywateli polskich, tak w Polsce, jak i na wszystkich obszarach ZSRR i udzielą pomocy przy repatriacji wszystkich obywateli polskich.
  4. Niezwłocznie po nawiązaniu stosunków dyplomatycznych Rząd Polski powiadomi Rząd ZSRR, że w Kraju przebywa już część Rządu z Wicepremierem na czele.
  5. Rząd Polski przeniesie się do Kraju w takich swoich częściach i w takim czasie, w jakim okaże się to celowe ze względów polityki wewnętrznej i zagranicznej. C.D.N.

500/8 24.VIII.44

 

227
Nr 199 część 4 tekst – B – uwaga B.[13]

Rząd Polski gotów jest rozszerzyć swoją podstawę polityczną na piąte stronnictwo – PPR – Komunistyczna Partja Polski – po uznaniu przez nie zasadniczych założeń polityki polskiej zgodnie z deklaracją Rady Jedności Narodowej z dnia 15 marca 1944 r. Rozszerzenie to będzie mogło nastąpić po uzyskaniu zgody czterech stronnictw Kraju wchodzących w skład dotychczasowej koalicji rządowej. Krok ten może być uczyniony przez Rząd Polski dopiero po nawiązaniu stosunków dyplomatycznych z rządem sowieckim. Komitet zagraniczny PPS stoi na stanowisku, że w Rządzie Polskim nie mogą zasiadać przedstawiciele antydemokratycznych ani faszystowskich ruchów politycznych jak np. Ozonu czy O.N.R. C.d.n.

500/9 otrzym. 25.VIII. /58/

Nr 199 część 5 tekst – B. – uwaga B.[14]
Co się tyczy Komitetu Wyzwolenia Narodowego powstałego faktycznie z poręki obcych czynników – Komitet Zagraniczny PPS nie uważa go za reprezentację nawet najdrobniejszej części społeczeństwa Polsk. Dowodem tego jest to chociażby jego wyraźnie ujawniona wola przesądzenia sprawy granic Polski już w czasie wojny. Stosownie do żądań Komitetu Wyzwolenia Narodowego wschodnia granica Polski miałaby być daleko przesunięta ku zachodowi z pozostawieniem poza obszarem państwa Polskiego wielkich skupień ludności polskiej, zaś zachodnia granica miałaby włączać do Polski tak znaczne obszary czysto niemieckie[15], jakich nie żądają nawet najskrajniejsze nacjonalistyczne koła polskie. Do czasu dokonania swobodnych wyborów do Sejmu, tzn. do chwili ustania okupacji, reprezentacja Stronnictw wchodzących w skład Rządu będzie oparta na zasadach równości. Wybory do Sejmu i do ciał samorządowych rozpisze Rząd, natychmiast gdy tylko będą dopełnione warunki swobodnego dokonywania aktów wyborczych. D.c.n.

500/10 otrzym. 25.VIII. /58/

 

Nr 199. Cz. VI. Tekst – B – Uwaga – B.[16]

Rząd Polski ogłosi natychmiast deklarację w sprawie Konstytucji, stwierdzającą, że obecnie obowiązująca Konstytucja z roku 1935 jest już dziś wykonywana w sposób demokratyczny przez wprowadzenie odpowiednich urządzeń i zwyczajów prawnych[17], oraz że Konstytucja ta będzie zmieniona przez Sejm Ustawodawczy pochodzący ze swobodnych wyborów. Dotychczasowe utrzymanie w mocy Konstytucji z roku 1935 wynika z niemożności dokonania jej zmiany w drodze prawnej w czasie wojny i z konieczności zachowania ustroju konstytucyjnego, jako wyrazu i rękojmi ciągłości państwa. Nowa Konstytucja będzie oparta na zasadach republikańskich, demokracji parlamentarnej i przebudowy ustroju społecznego. Rząd Polski ogłosi bezzwłocznie opracowane już projekty dekretów w sprawie ordynacji wyborczej, opartej na pięcioprzymiotnikowym prawie głosowania, w sprawie swobody stowarzyszeń, związków i zgromadzeń, w sprawie wolności prasy, w sprawie reformy rolnej, przewidujący jego górną granicę posiadania 50 hektarów ziemi i upaństwowienie lasów[18]. Ponadto Rząd ogłosi projekt uspołecznienia przemysłów kluczowych i gospodarki planowej dla głównych gałęzi gospodarstwa narodowego[19]. Koniec tekstu – B. Uwaga B przedłożonego przez PPS. 500/11 otrzymane 25.VIII. /58/

Nr 199 z 24.VIII[20]

Komentarz do tekstu A i B

Przesłana Uchwała Rady Ministrów – tekst A – stanowi program działania w stosunkach polsko-sowieckich. Jest to koncepcja, która jest przeciwstawieniem propozycji Krajowej Rady Narodowej i Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Niewykluczone, jakkolwiek bardzo mały procent nadziei, by ta koncepcja przy poparciu anglosaskim została przyjęta przez Rząd Sowiecki. Przeciw tej koncepcji wystąpiła PPS ze swoim wnioskiem – tekst B – który moim zdaniem nie tylko nie prowadzi do nawiązania stosunków polsko-sowieckich, ale ogłoszony na gruncie zewnętrznym nie wytrzyma krytyki w opinii anglo-amerykańskiej[21]. Rada Ministrów przy sprzeciwie socjalistów[22] i wstrzymaniu się gen. Kukiela[23] przyjęła mój projekt. O ile wiem, ministrowie socjalistyczni byli związani uchwałą większości swojego stronnictwa[24]. Przekazuję oba te projekty i proszę o natychmiastową odpowiedź.

/500,/12 otrzym. 24.VIII.

 

Rozwiązania socjalne proponowane przez Krajową Radę Ministrów, „Rzeczpospolita Polska”, 27 sierpnia 1944 r.

Prawo tworzone przez Krajową Radę Ministrów zaskakuje. Z jednej strony jest to próba tworzenia nowego ustroju społeczno-politycznego w postaci zarzuconego w świecie solidaryzmu społecznego, mającego być przeciwieństwem organizującego się ruchu robotników, a właściwie zapanowaniem nad nim (rady zakładowe), a z drugiej to jakby pogodzenie się z koniecznością zmian społecznych (reforma rolna). Nie wiemy, jakie były motywy tych „zaskakujących” decyzji. Najprawdopodobniej była to tylko reakcja na Manifest PKWN.

 

Rady zakładowe[25] […]

Rady zakładowe w ujęciu rozporządzenia zrywają z dawną koncepcją rad załogowych, opartych na ustawodawstwie niemieckim, które obowiązywało u nas na Śląsku[26]; nie są one, jak tamte, zgrupowaniem samej załogi, zwróconym niejako przeciw kierownictwu, lecz łączą w swym składzie kierownika, zakład i przedstawicieli załogi (radnych), stwarzając podstawy dla wzajemnego zrozumienia i współdziałania.

  1. U podstaw prawa o radach zakładowych, leży dążenie do zmiany pozycji człowieka pracy; z cząstkowego tylko wykonawcy, z lekceważonego ogniwa w procesie produkcyjnym ma się on stać współgospodarzem, ma uzyskać głos w sprawach prowadzenia przedsiębiorstwa i ogólnego kierunku gospodarki, co za tym idzie ma ponosić za te sprawy współodpowiedzialność. Zmierzając ku temu, dekret o radach zakładowych ogranicza władzę kierownictwa zakładu pracy nad pracownikiem, szczególnie w sprawach dotyczących życia wewnętrznego zakładu i czynnika ludzkiego.

Cały szereg spraw takich, jak ustalenie norm wydajności, listy urlopowe, wypowiedzenia pracy w stosunku do stałych pracowników, bezpieczeństwo i higiena pracy, szkolenie uczniów, urządzenia i instytucje, służące poprawie warunków pracy i przebywania w zakładzie — zostają oddane radzie zakładowej. Zadaniem rady jest również uchwalanie regulaminu zakładowego, który stanowi objektywną normę porządkującą wewnętrzne życie zakładu, kładąc tym samym tamę samowładztwu kierownika w tym zakresie. Kierownik obowiązany jest co najmniej raz na rok zaznajomić radę z przebiegiem i wynikami działalności zakładu, a w przedsiębiorstwach państwowych i samorządowych oraz w spółkach akcyjnych i spółkach z ogr. odp.[27] o kapitale ponad 250.000 zł, rada bierze udział w wykonywaniu społecznej kontroli przedsiębiorstwa. […]

Przyszłe prawo o związkach zawodowych pójdzie w kierunku wzmocnienia ich struktury organizacyjnej i stworzenia podstaw dla scalenia ruchu zawodowego[28]. […]

 

[1] Tzn. propagandowym „ocaleniem Europy” przed bolszewizmem?

[2] AAN, DR 202 I 4, k. 99-100.

[3] W opuszczonym fragmencie informacja, jak nad koncepcjami uregulowania stosunków z ZSRR głosowali ministrowie.

[4] Takie stwierdzenie znajduje się w załączniku do protokołu RM z 18 sierpnia 1944 r., zob. Protokoły…, t. 7, s. 322, „W szczególności natychmiast będzie przeprowadzona reforma rolna”. Tu premier wykorzystuje koncepcję PKWN z rozmów w Moskwie.

[5] Takie koncepcje każą poważnie się zastanowić, czy przywódcy londyńscy kierowali się zdrowym rozsądkiem. Wystarczy wskazać drobiazg odnośnie do okupacji Niemiec. W tym momencie USA i Anglia nie uważały, że nawet Francja będzie mieć status mocarstwa po zakończeniu wojny i prawo do strefy okupacyjnej części Niemiec. W jego uzyskaniu dopomógł jej dopiero… Stalin. Zob. wyżej szczegółowe propozycje rządu w tej kwestii.

[6] Duża liczba ofiar wśród obywateli Polski to przede wszystkim skutek Holokaustu czy bezmyślnej decyzji Mikołajczyka o powstaniu w Warszawie, a nie efekt walki z Niemcami.

[7] Ten pogląd Mikołajczyka, rządu i polskich polityków wciąż pokutuje w polskiej historiografii niepamiętającej, że tereny zabużańskie włączone zostały do Królestwa Polskiego (?) głównie drogą podbojów dokonanych przez Wielkie Księstwo Litewski. Przez setki lat „Polakami w tamtych rejonach byli spolonizowani Litwini, Białorusini, Ukraińcy, prawdziwi Polacy w zasadzie to dopiero osadnicy wojskowi z czasów II RP.

[8] AAN, DR 202 I 4, k. 101.

[9] Ta i inne propozycje Komitetu Zagranicznego PPS wskazują na jego bliski związek z sanacją, gdy tej groźbą wojny udało się zmusić Litwę do nawiązania stosunków dyplomatycznych z II RP w 1938 r.

[10] Trudno tu ocenić, czy należy rozumieć, że odbędzie się to między Polską i ZSRR, czy między USA, Wielką Brytanią a ZSRR.

[11] Tu odrobina trzeźwej oceny. USA i Wielka Brytania nie wyzwalają, ale też jak ZSRR okupują uwolnione od Niemców tereny.

[12] AAN, DR 202 I 4, k. 101.

[13] AAN, DR 202 I 4, k. 102.

[14] Tamże.

[15] To bardzo ważne stwierdzenie Komitetu Zagranicznego PPS, sprzeczne z planami rządu czy KG AK i DR.

[16] AAN, DR 202 I 4, k. 103.

[17] Owszem, prezydent RP coś podpisał w 1939 r., ale gdy tylko mógł, to rył pod rządem.

[18] Projekty jakieś były, ale zawsze coś komuś przeszkadzało. Np. ze sprawozdania Komisji Prac Ustawodawczych władz w Londynie z 24 września 1945 r. wynika, że nawet ponad rok później nie było gotowego projektu tejże ordynacji. Był jakiś projekt przygotowany przez rząd Mikołajczyka, ale nie można go było akceptować, ponieważ był niezgodny z konstytucją z 1935 r. AAN, MS 133-75, k. 160-161. Podobnie było z projektem reformy rolnej (dyskutowano o niej na posiedzeniach RM 27 i 30 czerwca 1944, a potem brak dokumentów dostępnych w kraju. Teczka w aktach Ministerstwa Sprawiedliwości w AAN kończy się na kolejnych uwagach ministra obrony narodowej z 7 lipca 1944 r.). Nie można jednak wykluczyć, że ktoś w rządzie był zainteresowany, by jednak reforma rolna doszła do skutku, i dał zgodę, by DR taki projekt ogłosiła. Co ta zrobiła, gdyż była dodatkowo naciskana przez Bora-Komorowskiego, który orientując się w nastrojach społecznych, próbował wielokrotnie wymusić na rządzie przygotowanie różnych reform społecznych, nawet przez ogłoszenie jakiejś deklaracji w tej sprawie. A być może DR czy Krajowa Rada Ministrów zdecydowały się usamodzielnić zgodnie z sugestią szefa II Oddziału KG AK płk. Mariana Drobika „Dzięcioła” z listopada 1943, by dogadać się ze Stalinem bez oglądania się na Londyn, a pierwszym krokiem w tym kierunku było ogłoszenie rozporządzeń o reformie rolnej czy radach zakładowych (o czym zob. niżej).

[19] To też interesujące, bo okazuje się po wczytaniu się w dokumenty, że nie wszystko, co zrobiono w Polsce po wojnie – reforma rolna, uspołecznienie przemysłu, gospodarka planowa – to nie zasady zorganizowania państwa „podyktowane” PPR w Moskwie, lecz wymóg czasu itp.

[20] AAN, DR 202 I 4, k. 102.

[21] Ta „opinia” uosabiana przez prasę i radio nie była w tej kwestii przychylna polityce polskich władz na Zachodzie.

[22] Kierownictwo socjalistów na uchodźstwie składało się z polityków dla których ważniejszy był krytyczny stosunek do ZSRR niż do Niemiec. Dla celów politycznych nie wahali się fałszować dokumentów programowych przyjętych przez swych przywódców w kraju. Zob. Jaka Polska…, s. 62 i n. A może związani zbyt mocno z socjalistami brytyjskimi realizowali ich politykę wobec władz polskich?

[23] Min. Marian Kukiel wstrzymał się od głosu pewnie dlatego, że od 1939 r. politycy naciskali wojskowych, by nie mieszali się do polityki.

[24] Nawet Mikołajczyk, chociaż nie wprost, wskazuje na zacietrzewienie ideologiczne, antysowietyzm Komitetu Zagranicznego PPS. RJN w odpowiedzi z 28 sierpnia w zasadzie zaakceptowała propozycje rządu, czyli wynikające z tekstu „A”, gdyż pewnie chciała, by władze polskie w Londynie skupiły się na organizacji pomocy dla Warszawy, mimo że w ślad za depeszą 199 swe wątpliwości przedstawił jej prezydent, co skłoniło reprezentanta Stronnictwa Narodowego do wycofania takowego poparcia. Zrezygnował on ze swego weta pod naciskiem reszty członków Rady Jedności Narodowej.

[25] „RP”, 27 sierpnia 1944, nr 38, s. 1.

[26] To zdanie wskazuje, że nic by się nie zmieniło w Polsce, że ten dekret to tylko próba zapanowania nad nastrojami społecznymi, a potem byłoby jak dawniej. Wspomina się tu pewnie Śląsk, gdyż w międzywojniu niektóre niemieckie przepisy socjalne dla klasy robotniczej ze względu na bliskie kontakty Ślązaków z obu stron granicy były przenoszone najpierw na teren Autonomicznego Województwa Śląskiego, a to z kolei zmuszało władze w Warszawie do ich przenoszenia na teren całej II RP w obawie przed buntami społecznymi.

[27] Z ograniczoną odpowiedzialnością, dziś to spółka z o.o.

[28] Czyli coś w rodzaju potępianej od ponad 40 lat w Polsce Centralnej Rady Związków Zawodowych.

Jaka Polska po wojnie?

Anna Leszkowska

 

Fundacja Oratio Recta w dokumentalnej serii II wojna światowa (Historia bez IPN) wydało książkę pod redakcją Pawła Dybicza i Józefa Stępnia pt. Jaka Polska po wojnie? Od Manifestu PKWN do Jałty.

Książka jest kontynuacją publikacji Jaka Polska po wojnie. Ani sanacyjna, ani sowiecka i dokumenty w niej publikowane odnoszą się do czasów PKWN. Jak piszą redaktorzy –„był to okres w dziejach Polski niezwykły. 164 dni istnienia PKWN nie tylko zadecydowały o współczesnym kształcie kraju, ale miały, mają i będą mieć wpływ na jego dalsze dzieje. To, jaka stawała się Rzeczpospolita po 22 lipca 1944 roku, wpłynęło i będzie wpływało również na dzieje Europy”.

Dokumenty publikowane w tym tomie sygnalizują jedynie pewne kwestie przedstawiane niezgodnie z prawdą w pracach historycznych czy pomijane w nich. Mniej jest dokumentów przedstawiających wizje Polski, a więcej takich, które ukazują, jak tworzono podwaliny współczesnej Polski, na przykład poprzez realizację reformy rolnej czy próby obrony starego porządku przez część AK. Dotyczą one tego, kto i jak ma lub może rządzić w powojennej Polsce, jej granic itp. Ale też ukazują nieco informacji o rywalizacji w walce o władzę toczącej się w sprawującym ją obozie politycznym (PKWN) czy na zapleczu rządu polskiego w „Londonie” – piszą redaktorzy tomu we Wstępie.

Nie wszystkie dokumenty z tego okresu zachowały się, niektórych zwyczajnie brakuje (nie zostały sporządzone), niektóre noszą cechy sporządzanych w wielkim pośpiechu i pod presją czasu. Redaktorzy dołożyli wielkich starań, aby je rozszyfrować i ułożyć chronologicznie oraz uzupełnić komentarzami w formie przypisów tam, gdzie dla lepszego rozumienia dokumentów wymagane były dodatkowe wyjaśnienia.

Czytanie dokumentów to zwykle trudna lektura, niemniej w sytuacji, w jakiej znalazła się Polska, kiedy w ciągu 30 lat władze kraju zdołały poprzez nachalną polityczną propagandę oraz zmianę edukacji całkowicie przepisać historię najnowszą (ale dobrały się też do wcześniejszej) i wprowadzić w czyn powiedzenie (ponoć pomyłka freudowska?) jednego z odpowiedzialnych za te zmiany polityków, iż „nie pozwolimy, aby czarne było czarne, a białe – białe” – lektura takich książek, jakie wydaje w tej serii Fundacja Oratio Recta – staje się tak wciągająca i emocjonująca niczym najlepszych kryminałów. Pokazuje to tym samym jak dalece brakuje nam rzetelnej wiedzy, którą de facto co najmniej dwóm pokoleniom, skutecznie odebrano.

“Sprawy Nauki”, 23.01.2023 r.

10% RABATU
Bądź zawsze dobrze poinformowany o nowych produktach oraz specjalnych promocjach tylko dla odbiorców Newslettera.

Zapisz się na nasz newsletter i odbierz powitalny prezent: -10% rabatu na pierwsze zamówienie książkowe.
Kod zniżkowy ważny będzie przez 7 dni.
Otrzymasz go tylko wtedy, gdy zapiszesz się przez ten formularz!
    ZAPISZ SIĘ
    Wyrażam zgodę na wykorzystywanie przez Fundację Oratio Recta powyższych danych do wysyłki newsletterów zawierających informacje o nowych numerach czasopisma, książkach wydanych przez fundację oraz o innych prowadzonych przez nas działaniach.
    ×

    Podgląd e-maila :

    Jeśli nadal zastawiasz się co mi kupić na prezent, nie musisz już szukać!

    KUP TERAZ

    Ustawienia wiadomości